Còn nhớ cách đây khá lâu trên báo Pháp Luật TPHCM có một  bài viết đề cập đến những cơn sốt bia giả tạo, hậu quả của mối quan hệ móc ngoặc  giữa nhà máy sản xuất bia với các đại lý “sân sau” thân quen ở bên ngoài. Những  cơn sốt được tạo ra thường rơi vào các dịp lễ, Tết hoặc vào các thời điểm nhà  máy thông báo hết bia với lý do “cúp điện”, trục trặc kỹ thuật...


Thực chất, một số lượng bia lớn trước đó đã được tuồn cho các đại lý thân  quen và khi giá bia đã bị đẩy lên cao, chúng được tung ra thị trường, thu về  những khoản lợi nhuận kếch xù. Vì giá bán cho đại lý và giá bán lẻ vào lúc thị  trường sốt có mức chênh lệch rất cao, 20%, 30%, thậm chí có thể lên tới trên 50%  nên xảy ra hiện tượng: tìm mọi cách để được duyệt mua sản phẩm, kể cả việc chung  chi. Ví dụ, giá mua ghi trên phiếu là 100.000 đồng/thùng nhưng thực tế đại lý  phải trả cao hơn tùy theo mức độ “sốt” của thị trường. Theo phản ánh của giới  kinh doanh bia, cho đến nay tình trạng này vẫn còn tồn tại.


Đề cập đến vấn đề trên, PGS.TS Nguyễn Văn Nam, nguyên Viện trưởng Viện  Nghiên cứu thương mại, cho rằng đây là điển hình của hiện tượng giá cả bị móp  méo do giao dịch nội gián để trục lợi riêng trong các công ty có vốn sở hữu nhà  nước.


Theo ông Nam, thực tế đã có một số trường hợp tương tự như vậy bị phanh  phui như vụ Công ty Dệt Long An cách đây mười năm, khi ngành dệt may còn phát  triển rất hạn chế, đã tuồn một lượng hàng lớn ra ngoài cho một công ty tư nhân  (thông qua một doanh nghiệp thương mại quốc doanh) với mức giá chênh lệch rẻ hơn  so với thị trường lên tới hàng chục tỉ đồng.


Sau này, trong quá trình công ty bị đẩy vào bờ vực phá sản, nhiều cán bộ  nhân viên đã gửi đơn tố cáo hành vi trục lợi của một số cán bộ lãnh đạo công ty  thông qua việc cung cấp những mặt hàng tốt cho những đại lý “sân sau” của mình.  Đến lượt mình, khi hàng đã có trong tay những đại lý này thao túng thị  trường.



Hoặc một ví dụ khác là vụ điện kế điện tử tại Công ty Điện lực TPHCM bị  phát hiện vào năm 2005. Từ việc cấu kết với nhà cung cấp thiết bị điện lực, thực  chất là các công ty “người nhà”, một số cán bộ có chức quyền thuộc Công ty Điện  lực TPHCM đã cố tình mua 312.000 chiếc điện kế điện tử kém chất lượng với giá  chênh lệch so với giá cho phép lên đến 240.000 đồng/chiếc, gây thiệt hại cho Nhà  nước hàng trăm tỉ đồng. Đây cũng là thiệt hại của người tiêu dùng khi họ phải  trả tiền mua dịch vụ kém chất lượng với giá cao.



Các giao dịch nội gián dựa vào vị thế đặc  quyền, độc quyền trong một số lĩnh vực của doanh nghiệp có vốn sở hữu nhà nước  để làm giá, trục lợi càng ngày càng trở nên tinh vi và chằng chịt. Đặc biệt,  theo PGS.TS Nguyễn Văn Nam, đối với những lĩnh vực liên quan đến hệ thống phân  phối bên ngoài thì nguy cơ móc ngoặc, đi đêm giữa các bên trục lợi, giữa “chân  trong” với “chân ngoài” là rất lớn và khó tránh khỏi.



“Giá cả ở một số lĩnh vực như xăng dầu, hàng không, đường sắt, Nhà nước  còn có thể nắm nhưng với những lĩnh vực liên quan đến hệ thống phân phối bên  ngoài thì nhà nước cực kỳ khó kiểm soát. Hễ lĩnh vực nào có đặc quyền, đặc lợi  thì nơi ấy sẽ hình thành vài đầu nậu bên ngoài chi phối” - ông Nam nói.


Thủ phạm của cơn sốt gạo vừa qua cũng được xác định là do hệ thống phân  phối bị lũng đoạn. Dư luận đặt câu hỏi, muốn đầu cơ, lũng đoạn lẽ nào không có  sự bắt tay giữa các đơn vị kinh doanh, xuất khẩu gạo lớn với những người đầu  cơ?


Một thí dụ khác: mặt hàng xi măng. Các doanh nghiệp sản xuất xi măng nói  không tăng giá bán nhưng khi hàng đến tay người tiêu dùng giá xi măng đã đội lên  tới 40-50% so với giá bán tại nhà máy. “Cả chục ngày nay, chúng tôi không có một  bao xi măng Hà Tiên nào trong kho cả. Xe chở hàng phải nằm chết gí. Trong khi  đó, nếu cần, vẫn có người đưa tới cả ngàn bao, tất nhiên với giá cao. Hàng này ở  đâu ra? Vì sao họ mua được?”, anh Mười, một đại lý xi măng ở quận 12 bức  xúc.


Theo PGS.TS Nguyễn Văn Nam, điều kiện để tạo ra các giao dịch nội gián  chính là do đặc quyền, đặc lợi trong kinh doanh. Khi có đặc quyền, đặc lợi thì  tính cạnh tranh bị triệt tiêu. “Với các doanh nghiệp được hưởng đặc quyền, đặc  lợi, hệ thống phân phối hầu như không có tính cạnh tranh.


Trong khi đó, với các doanh nghiệp nước ngoài như Toshiba, Hitachi... hệ  thống phân phối của họ luôn phải đảm bảo chất lượng, giá cả của công ty mẹ. Họ  rất có trách nhiệm với người tiêu dùng, chứ không phải muốn tăng lúc nào thì  tăng được”, ông Nam nói.